پایگاه شخصی محمد علی شکوهیان‌راد پایگاه شخصی محمد علی شکوهیان‌راد
«این مقاله در ماهنامه‌ی موعود، شماره‌ی ۱۷۴، مرداد ۱۳۹۴، صفحات ۵۵ تا ۵۸ انتشار یافته است»
بشر امروزی با گذر از اعصار پیشین نظیر عصر سنگ، عصر کشاورزی و عصر صنعت، به دوره‌ی جدیدی ورود یافته که «عصر اطلاعات» نامیده می‌شود.
هر کدام از اعصار یاد شده به دلیل دارا بودن ویژگی‌های خاص و منحصر به‌فرد، تبعاً شرایط خاصی را نیز موجب شده است. از جمله‌ی این شرایط، مسأله چگونگی دست‌یابی به قدرت برای تحمیل نظر خود بر دیگران بود. حوزه قدرت و برتری‌جویی در هر عصر، کاملاً گزاره‌مند و البته متفاوت از دیگر اعصار است. در واقع در هر عصر، عاملی که منشأ حیات و بقای مردم و ملت‌ها است، در صورتی که بتوان به‌صورت انحصاری آن را در اختیار گرفت، منشأ قدرت و برتری است.
| ردیف | دوره | عامل قدرت | چگونگی اکتساب |
| ۱ | عصر سنگ | — | — |
| ۲ | عصر کشاورزی | مَلاکی و زمین‌داری | جنگ و نزاع با دیگر مَلاکان |
| ۳ | عصر صنعت | تکنولوژی منحصر به‌فرد | ایده‌پردازی و طراحی |
| ۴ | عصر اطلاعات | اشراف اطلاعاتی | سیستم‌های جمع‌آوری اطلاعات |
عامل قدرت در عصر اطلاعات «اشراف اطلاعاتی» است و میزان قدرت به‌طور مستقیم با میزان اشراف اطلاعاتی در ارتباط است. از این رو در اختیار گرفتن عوامل کسب اطلاعات موجب در اختیار گرفتن قدرت است. از آنجا که ماهیت اطلاعات بی‌جهت است و جهت‌مندی و کاربرد آن به بینش و اهداف تحلیل‌گر باز می‌گردد، اطلاعات در تمامی عرصه‌های زندگی بشری از سطح فردی تا اجتماعی نقشی حیاتی ایفا می‌کند.
به مرور زمان با آغاز انتقال سیستم‌های حاکم بر کشورها از «ارگانیک»[۱] به «سایبرنتیک»[۲]، شیوه جمع‌آوری اطلاعات نیز دستخوش تغییرات بنیادین شد. در مدل حاکمیت از نوع ارگانیک پنج مؤلفه سیاست، اقتصاد، جامعه، فرهنگ و امنیت مبنای طرح‌ریزی قدرت است و هدف، حفظ حاکمیت از راه ارتقای هر مؤلفه پایه‌ای در این مدل است. همچنین سبک کسب اطلاعات از طریق ارسال عوامل نفوذی به منابع اطلاعات و راهبردهای حکومتی هر کدام از مؤلفه‌های یاد شده است.
اما در مدل سایبرنتیک با دو مؤلفه‌ی اطلاعات و انرژی، شرایط به‌گونه‌ای متحول می‌شود که دیگر حتی عناصر مدل ارگانیک، اثر و نقش سابق خود را از دست می‌دهند. در این مدل هدف، حفظ حاکمیت از طریق پایش و کنترل مستمر انواع تهدیدات است و از آنجا که منشأ تهدیدات برانداز، انسان است، لذا انسان‌ها در سطوح مختلف از فردی تا ملی باید تحت نظارت مداوم باشند.
در ادبیات سیستم سایبرنتیک، سه واژه اساسی مطرح است که باید به‌خوبی فهم شود:
| ردیف | واژه | مفهوم |
| ۱ | Monitoring | اشراف اطلاعاتی همراه با ذخیره‌ی اطلاعات به‌صورت خام، بدون آگاهی نظارت‌شونده |
| ۲ | Surveillance | اشراف اطلاعاتی دقیق و هدفمند که منجر به تولید اطلاعات راهبردی شود، غالباً بدون آگاهی نظارت‌شونده |
| ۳ | Control | اشراف اطلاعاتی به همراه اقدام عملیاتی در راستای تغییر وضعیت تحت اشراف در جهت خواسته‌های اشراف‌گر، قالباً با آگاهی نظارت‌شونده |
آنچه که در مجموع نظارت این سیستم صورت می‌پذیرد از سطح مانیتورینگ بر جوامع آغاز شده و در نهایت به کنترل همان جوامع ختم می‌شود و این چرخه به‌صورت ممتد ادامه دارد.
اما تفاوت اساسی تهدیدات امنیت ملی علیه یک کشور زمانی که در براندازی‌اش از مدل تهدیدات ارگانیک استفاده می‌شود تا زمانی که مدل سایبرنتیک به ایجاد تهدید برای آن می‌پردازد در اینست که تهدیدات ارگانیکی، سطح کلان یک جامعه یعنی حاکمیت را هدف می‌گیرند. به‌عنوان مثال با حصر اقتصادی علیه یک کشور سعی می‌کنند گردش مالی و تأمین اقتصادی آن حکومت را تضعیف کنند یا با تهاجم فرهنگی، مقاصد فرهنگی که حکومت برای جامعه‌اش در نظر دارد منحرف و بی‌اثر سازند. لذا جهت تهدیدات از بالا به پایین است. اما در مدل سایبرنتیک این موضوع عمدتاً به‌صورت عکس عمل می‌کند. بدین طریق که بر تمامی جامعه نظارت اطلاعاتی از سوی دشمن انجام می‌گیرد و خطاهای هر شخص چه در بُعد فردی و چه در بُعد اجتماعی ثبت می‌گردد تا نهایتاً در موقع مورد نیاز، از طریق فشار شخصی به او، به تبع یک کشور تحت فشار و تهدید قرار گیرد. بدین ترتیب جهت تهدیدات در مدل سایبرنتیک از پایین به بالا است.
به‌عنوان نمونه، پیش از شروع جنگ ۸ روزه رژیم صهیونیستی علیه نوار غزه، «زیبی لیونی»[۳] وزیر سابق امور خارجه‌ی رژیم صهیونیستی اعلام کرد «با دو نفر از سران کشورهای عربی رابطه‌ی نامشروع جنسی داشته و در همان حین از آنها اطلاعات لازم را به‌دست آورده است»[۴] و بدین گونه با گروگان‌گیری اطلاعاتی از یک شخص، به‌تبع یک کشور را با تهدید ملی روبرو ساخت.
اما سؤال بسیار مهم در اجرای مدل سایبرنتیک این است که مانیتورینگ و نظارت[۵] بر تمامی جوامع جهان چگونه میسر است؟! چگونه می‌شود از قریب به ۸ میلیارد نفر جمعیت جهان جمع‌آوری اطلاعات نمود و اینکه آیا اساساً چنین عملی مقدور است؟
ارائه‌ی پاسخ جامع و کامل به این سؤال نیازمند بررسی و بازخوانی تاریخ راهبردی تکنولوژی نظامی سایبری از سال ۱۸۴۰ میلادی تا سال ۲۰۱۵ است. یعنی از زمان گسترش تلگراف تا عصر تکنولوژی‌های پیچیده امروزی. از این رو از حوصله این متن خارج است اما با بررسی آخرین نسل تکنولوژی سایبری یعنی «پیام‌رسان‌های فوری»[۶] می‌توان به‌خوبی دریافت که پاسخ به پرسش فوق چگونه امکان یافته است.
جزء اصلی راهبرد سایبرنتیک، توان زیرساخت فنی آن است. برای نظارت اطلاعاتی بر تمام ملل و به تبع، کنترل آنها، باید ابزاری داشت که اولاً توانایی جمع‌آوری هر نوع اطلاعات اعم از صوتی، تصویری، متنی، مکانی و … را داشته باشد، ثانیاً در کسب اطلاعات حاصله از سوی سازمان کنترل‌گر نیازمند یک نیروی انسانی نباشد وگرنه برای هر دستگاه کنترل‌کننده یک اپراتور لازم است که عملاً غیر ممکن است، ثالثاً باید افراد مصرف‌کننده به آن اعتماد کامل داشته باشند و براحتی اطلاعات‌شان را به سیستم مذکور بسپارند و نهایتاً اینکه باید جز ضروریات زندگی بشر باشد در غیر اینصورت از روند اطلاعاتی زندگی خارج می‌گردد.
با چنین مفروضاتی، روند تکنولوژی به ایجاد پیام‌رسان‌های فوری رسید. یک برنامه پیام‌رسان فوری، فارغ از سازمان تولیدکننده‌اش به‌صورت ذاتی توانایی جمع‌آوری کلیه اطلاعات شخصی و محرمانه فرد و محیط اطرافش را در قالب صوت، متن، تصویر، موقعیت مکانی، اطلاعات بیومتریک شخص نظیر سرعت تایپ، اسکن قرنیه چشم، تونالیته صدای وی، برنامه‌های مورد استفاده کاربر که بر روی پلت‌فرم موبایلی یا سیستمی او نصب شده و … را دارد.
این اطلاعات به‌صورت خام از مبدأ یعنی موبایل کاربر به سرورهای ذخیره اطلاعات در سازمان متولی نرم‌افزار ارسال شده، در پرونده شخصی کاربر قرار می‌گیرد. سپس توسط نرم‌افزارهای هوش مصنوعی روانشناسی و یک اپراتور انسانی که متخصص تحلیل اطلاعات است، کلیه سلایق، افراد مرتبط، خلق و خوی شخصی، گرایشات سیاسی، مذهبی، درجه روابط عمومی، قدرت تکلّم، درجه سایبورگ و … او بدست می‌آید.
بدین ترتیب کلیه کاربران سرویس‌های پیام‌رسان فوری چنین پرونده اطلاعاتی قوی و کاملی در سازمان‌های متولی نرم‌افزارهای مورد استفاده‌شان دارند که اگر به‌صورت مکتوب به خودشان داده شود هرگز باور نمی‌کنند تا این حد دقیق و بی‌نقش مورد تحلیل مداوم بوده‌اند. مواردی که بعضاً حتی خود شخص بر آنها آگاهی خود آگاه ندارد!
اما سؤال مهم دیگر اینست که اگر شرکت‌های ارائه‌دهنده این امکانات نظیر وی‌چت[۷] خصوصی بوده و با حاکمیت کشورهای کنترل‌گر ارتباط ندارند، پس چگونه چنین مسئله‌ای ممکن است؟! به‌عبارت دیگر چگونه کنترل دولتی از طریق شرکت‌های خصوصی صورت می‌پذیرد؟
شاید اگر تا پیش از سال ۲۰۱۳ این مسائل مطرح می‌شد، با پاسخی مثل «داشتن توهم توطئه» از سوی جامعه مواجه می‌شد اما اکنون که در حدود دو سال از افشاگری‌های «ادوارد اسنودن»[۸]، پیمانکار اطلاعاتی «آژانس امنیت ملی»[۹] می‌گذرد و هزاران صفحه سند رسمی و غیر رسمی مبنی بر همکاری‌های پشت‌پرده شرکت‌های خصوصی محبوب سایبری مثل گوگل، ماکروسافت، فیس‌بوک و … را منتشر کرده است، دیگر فضای جامعه برای پذیرفتن این وقایع تلخ، موضع مخالف اتخاذ نمی‌کند.
هر شرکت در حوزه تکنولوژی سایبری، برای دریافت مجوز تجاری و انتشار محصولش، باید استانداردهای آژانس امنیت ملی آمریکا را رعایت کند در غیر اینصورت موفق به حیات اقتصادی نخواهد شد.
از سوی دیگر بر اساس بسیاری از اسناد منتشر شده، جمهوری‌اسلامی ایران، هدف اصلی و اول تمامی سازمان‌های اطلاعات سایبری غرب به‌ویژه انگلیس و آمریکا است و این موضوع تا حدی عمیق است که برای از دست ندادن کوچکترین اطلاعات ملت ایران، بعضاً اشراف اطلاعاتی بر دیگر مناطق کم اهمیت‌تر جهان را پایین آورده و از توان فنی آن برای نظارت بیشتر بر کاربران ایرانی استفاده نموده‌اند.
در حال حاضر بیش از ۴۵ برنامه پیام‌رسان فوری در ایران بین کاربران رایج است که به‌ظاهر همگی خصوصی است و میان ایرانیان محبوبیت زیادی دارد اما با نگاهی به پشتیبانان و مالکان اطلاعاتی، امنیتی و نظامی هر شرکت، واقعیت پشت‌پرده به‌گونه‌ای دیگر روشن می‌گردد.
لیست مهم‌ترین و رایج‌ترین برنامه‌های پیام‌رسان فوری در ایران به همراه شرکت تولیدکننده آن و نهایتاً سازمان اطلاعاتی اصلی که اطلاعات کاربران نرم‌افزار را مورد استفاده قرار می‌دهد در جدول زیر آمده است:
| ردیف | نام نرم‌افزار | سازمان اولیه | سازمان نهایی |
| ۱ | Aim | AOL | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
| ۲ | Beetalk | Garena | مدیریت سیگنال‌های استرالیا (ASD) |
| ۳ | Bisphone | Bistalk Telecom AG | سرفرماندهی ارتباطات دولتی انگلیس (GCHQ)
سازمان اطلاعات آلمان (BND) |
| ۴ | BlackBerry | بلک‌بری کانادا | سازمان امنیت ارتباطات کانادا (CSE) |
| ۵ | Chat on | سامسونگ | مدیریت سیگنال‌های استرالیا (ASD) |
| ۶ | Cubie | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) | |
| ۷ | فیس‌بوک | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA)
آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (CIA) |
|
| ۸ | Facetime | اَپل | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
| ۹ | Frankly | فرانکلی | مدیریت سیگنال‌های استرالیا (ASD) |
| ۱۰ | Frontback | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) | |
| ۱۱ | Glide | Glide Talk | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
| ۱۲ | Google Talk | گوگل | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
| ۱۳ | Group Me | ماکروسافت | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
| ۱۴ | Hangouts | گوگل | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
| ۱۵ | Hike | سافت بانک
(ژاپن و هند) |
سرفرماندهی ارتباطات دولتی انگلیس (GCHQ)
آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
| ۱۶ | ICQ | Mirabilis (اسرائیل) | یگان ملی اینتلیجنس سیگنال اسرائیل (ISNU) |
| ۱۷ | فیس‌بوک | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) | |
| ۱۸ | IRC | Jarkko Oikarinen | سازمان‌های اطلاعاتی متفقین |
| ۱۹ | Kakao Talk | گروه کاکائو
(کره جنوبی) |
مدیریت سیگنال‌های استرالیا (ASD) |
| ۲۰ | Kik | دانشگاه واترلو کانادا | سازمان امنیت ارتباطات کانادا (CSE) |
| ۲۱ | Libon | Orange S.A
فرانسه |
آژانس اینتلیجنس فرانسه (DGSE) |
| ۲۲ | Line | شرکت لاین ژاپن | مدیریت سیگنال‌های استرالیا (ASD) |
| ۲۳ | Maaii | هنگ‌کنگ | مدیریت سیگنال‌های استرالیا (ASD) |
| ۲۴ | Nimbuzz | Nimbuzz V.B | سازمان جمع‌آوری سیگنال‌های ملی هلند (NSCO) |
| ۲۵ | OoVoo | ooVoo LLC (آمریکا) | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
| ۲۶ | Palringo | Martin Rosinski انگلیس | سرفرماندهی ارتباطات دولتی انگلیس (GCHQ) |
| ۲۷ | Path | Path (آمریکا) | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA)
مدیریت سیگنال‌های استرالیا (ASD) |
| ۲۸ | Tencent چین | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA)
مدیریت سیگنال‌های استرالیا (ASD) |
|
| ۲۹ | Rounds | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) | |
| ۳۰ | Skout | Skout | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
| ۳۱ | Skype | ماکروسافت | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
| ۳۲ | Snap Chat | براون و اشپیگل آمریکا | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
| ۳۳ | Tango | Uri Raz & Eric Setton
آمریکا |
آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
| ۳۴ | Tapatalk | Tapatalk, Inc. | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
| ۳۵ | Telegram | Telegram Messenger LLP
آلمان |
سازمان اطلاعات آلمان (BND)
آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
| ۳۶ | Text Secure | Stuart Anderson آمریکا | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
| ۳۷ | Tic Toc | کره جنوبی | مدیریت سیگنال‌های استرالیا (ASD) |
| ۳۸ | Tinder | Tinder آمریکا | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
| ۳۹ | Odeo آمریکا | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) | |
| ۴۰ | Upp Talk | Yuilop آمریکا | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
| ۴۱ | Viber | یگان ملی اینتلیجنس سیگنال اسرائیل (ISNU) | آژانس اطلاعات ارتش اسرائیل – (AMAN) |
| ۴۲ | Vine | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) | |
| ۴۳ | Tencent چین | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA)
مدیریت سیگنال‌های استرالیا (ASD) |
|
| ۴۴ | What’s app | یاهو
(به‌طور غیر مستقیم) |
آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
| ۴۵ | Yahoo! | یاهو | آژانس امنیت ملی آمریکا (NSA) |
نتیجه‌گیری
کافی است یک بار با خود بیندیشیم اگر یک شرکت فعال در حوزه تکنولوژی سایبر همانند وایبر، تمامی درآمد و چرخه اقتصادی‌اش که منتج به سودآوری می‌شود از طریق خدماتی است که ارائه می‌دهد و از سوی دیگر برای ایجاد زیرساخت فنی تأمین خدماتش آن‌هم در سطح جهان، هزینه‌های بسیار سنگین بالغ بر چند ده میلیارد دلار را متحمل گردیده و همچنین با هزینه‌های سنگین دیگری از قبیل حقوق پرسنل، تعمیر و نگهداری سیستم‌ها، هزینه دیتا، پرداخت مالیات و … به‌صورت مستمر مواجه است، چرا ثمره تمامی هزینه‌های صرف شده که شامل امکانات ارتباطی متنی، صوتی و تصویری است را به رایگان در اختیار تمامی کاربران قرار می‌دهد؟!
کافی است برای فهم بهتر این تناقض، نسبت هزینه‌های صرف شده در تجهیز زیر ساخت یک اپراتور تلفن همراهی داخلی در مقایسه با قیمت ارائه خدمات‌اش به کاربران را بسنجیم و ضمناً مد نظر داشته باشیم اپراتورهای تلفن همراه در ایران در حوزه ملی ارائه خدمات می‌کنند نه بین‌المللی؛ حال آنکه نرم‌افزارهای فوق در سطح جهان، هم خدمات بیشتری ارائه می‌کنند و هم از کیفیت بالاتری برخوردارند.
کافی است یکبار از خود بپرسیم چرا ج. ا. ایران در هر زمینه‌ای حتی تأمین قطعات هواپیمای مسافربری با حصر اقتصادی و تحریم مواجه است اما در سه حوزه:
۱- سخت‌افزارهای سایبری اعم از لب‌تاب، تبلت، گوشی همراه و …
۲- نرم‌افزارهای سایبری نظیر انواع سیستم‌عامل رایانه و گوشی همراه، برنامه‌های کاربردی تخصصی، برنامه‌های کاربردی عمومی و …
۳- پهنای باند و دیتا
نه تنها تحریم، بلکه حتی تهدید به تحریم نشده است؟!
این سخن گران‌بار امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) را فراموش نکنیم که فرمودند: «مراقب دشمن باشید؛ دشمن را خوب بشناسید؛ مبادا از شناسایی دشمن غفلت کنید… هیچ کس به‌خاطر غفلت ستایش نمی‌شود. هیچ‌کس به‌خاطر چشم‌ها را بر هم گذاشتن، مدح نمی‌شود. اگر بر آدم غافل ضربه‌ای وارد شد، اوّل کسی که مسئول و مذموم است، خود اوست؛ مراقب باشید.»[۱۰]
ورود به صفحه‌ی اختصاصی مقاله در کتابخانه‌ی سایت، جهت دریافت متن آن با فرمت PDF
—————————————————–
[۱] Organic
[۲] Cybernetic
[۳] Tzipi Livni
[۴] خبرگزاری تیرپرس. عنوان خبر: «وزیر خارجه پیشین اسرائیل: با مقامات عربی رابطه جنسی داشتم و فیلمش نیز موجود است»
[۵] Surveillance
[۶] Instant Messaging
[۷] We Chat
[۸] Edward Snowden
[۹] NSA: National Security Agency
[۱۰] بیانات در دیدار با دانشجویان مورخ ۲۱/تیر/۱۳۷۸
